Z pojęciem kompetencji wiążą się słowa bliskoznaczne, jak: sprawność, umiejętność, kwalifikacje, uprawnienia, zdatność, zdolność, przygotowanie.
W działalności pedagogicznej nie wystarczy posiadanie pewnych cech psychofizycznych, intuicji
i doświadczenia, lecz niezbędny jest odpowiedni układ wiadomości i umiejętności. Wiadomości stanowią tworzywo do powstawania umiejętności, lecz opanowanie wiedzy nie wywołuje zawsze posiadania umiejętności. Zatem nauczyciel powinien opanować na pierwszym miejscu zakres umiejętności zdobywanych w praktyce przez uczestniczenie w różnych sytuacjach, a następnie na tym podłożu rozwijać wiedzę teoretyczną.

Według Wincentego Okonia nauczyciel to człowiek wysoko zaawansowany w poznawaniu stosunków panujących w społeczeństwie zmianach w procesach nauczania i wychowania twórczym kształtowaniu procesów nauczania i wychowaniarozumieniu stosunków panujących w świecie społecznym

Cechy osobowościowe nauczyciela można rozważać w aspekcie:
postawy psychologicznej - wartość osobista nauczyciela i stosunek do własnej osoby
postawa pedagogiczna - stosunek nauczyciela do ucznia
postawa społeczna - stosunek nauczyciela do społeczeństwa

Od nauczyciela społeczeństwo oczekuje postawy w pełni dojrzałej i efektywnego działania wychowawczego.
Z badań Franciszka Dyki wynika, że uczniowie u wychowawcy chcą widzieć to co najlepsze, czyli całą gamę pozytywnych cech: kultura zachowania, kultura języka, serdeczność, sprawiedliwość oceniania, umiejętność rozwiązywania konfliktów. Oprócz tych cech osobowości powinien posiadać wiedzę o swoich uczniach, o ich rozwoju psychofizycznym, defektach, zainteresowaniach itp.
Podstawowymi właściwościami dobrego nauczyciela jest wczuwanie się w psychikę ucznia, optymizm, tkliwość, pamięć przeżyć i wzruszeń. M. Grzegorzewska wyróżnia dwa typy osobowości: typ nauczyciela wyzwalającego i typ nauczyciela hamującego. Oddziaływanie na ucznia przez miłość, sympatię, chęć pomocy i stwarzanie klimatu pogody, ładu, życzliwości - to cechy charakteryzujące typ nauczyciela "wyzwalającego", podczas gdy nauczyciel "hamujący" oddziałuje za pomocą rozkazu, przymusu, sankcji, co wytwarza klimat obcości między nauczycielem a uczniem.

Obecnie w rozważaniach dotyczących kompetencji nauczycieli wyróżnia się trzy ich grupy:
1) kompetencje merytoryczne – dotyczące zagadnień nauczanego przedmiotu, nauczyciel jest ekspertem i doradcą przedmiotowym;
2) kompetencje dydaktyczno-metodyczne – dotyczące warsztatu nauczyciela i ucznia, a więc metod i technik nauczania oraz uczenia się, zwłaszcza aktywizujących, projektowych i pracy grupowej, nauczyciel jest doradcą dydaktycznym;
3) kompetencje wychowawcze – dotyczące różnych sposobów oddziaływania na uczniów, do których należą umiejętności komunikacyjne, rozwiązywania problemów danego wieku rozwojowego, nauczyciel jest doradcą wychowawczym i życiowym.

Z zagadnieniem kompetencji wiążą się rozważania R. I. Arendsa nad cechami efektywnego nauczyciela. Zdaniem tego autora efektywny nauczyciel to osoba, która poza kompetencjami przedmiotowymi (rzeczowymi) posiada wysokie kwalifikacje pedagogiczne, wśród których wyróżnia cztery grupy:
1) władanie zasobem wiedzy, na którym opiera się sztuka nauczania;
2) dysponowanie repertuarem najlepszych sposobów postępowania pedagogicznego;
3) wykazywanie postawy i umiejętności niezbędnych do systematycznej refleksji i rozwiązywania problemów;
4) rozumienie uczenia się i nauczania jako procesu ustawicznego

W większości krajów reformujących oświatę zostały ustalone standardy kompetencji zawodowych nauczycieli. Według tych standardów nauczyciel:
1) właściwie planuje proces uczenia się,
2) tworzy sprzyjający klimat uczenia się,
3) stosuje właściwe metody nauczania,
4) ocenia osiągnięcia ucznia, informuje ucznia i jego rodziców o wynikach,
5) poddaje ewaluacji programy nauczania i procesy nauczania i uczenia się,
6) współpracuje z kolegami, rodzicami i innymi instytucjami,
7) tworzy plan własnego rozwoju zawodowego,
8) posiada aktualną, szeroką wiedzę w swoim przedmiocie.
Warto przyjrzeć się jeszcze francuskim oczekiwaniom wobec nauczycieli. Jako propozycję podaje pięć zasad pedagogicznego działania i postaw w pracy:
1. ,,Tolerancja – aby akcentować każde dziecko i jego inność, aby uczyć akceptować innych, aby otworzyć się ku innym ludziom i budować z innymi dla służby innych.
2. Nadzieja – którą trzeba budzić w każdym dziecku, gdyż ono po prostu istnieje, jest tutaj, trzeba mu pomóc zbudować własna wizje świata i wspomóc jego rozwój zgodnie z jego zdolnościami i potrzebami.
3. Cierpliwość – wszystko wymaga czasu, efekty będą na końcu; nauczyć się słuchać, zachęcać, aby dać dziecku późniejszą szansę raczej w życiu niż w zawodzie.
4. Zaufanie – to podstawowa wartość w szkole; to zaufanie do siebie samego, we własne umiejętności i zaufanie do dzieci, to wiara w przyszłość.
5. Wytrwałość – nic się nie osiąga bez wysiłku, trzeba rozbudzać w uczniach bardzo mocne motywacje”.

Wśród nauczycieli, możemy wyróżnić trzy typy relacji z uczniami: autokratyczna, liberalna i demokratyczna.
Przejawy autokratycznych relacji to: nie dopuszczanie członków grupy do udziału w podejmowaniu decyzji, działanie bez porozumienia z klasą, rządzenie „żelazną ręką”, bezkompromisowość, mówienie w sposób nie zachęcający do zadawania pytań, odmawianie wyjaśnień, drobiazgowe określanie zadania i metody nie pozostawiające uczniom pola do samodzielnego decydowania i przejawiania inicjatywy.
Przejawami postępowania demokratycznego są następujące cechy: uczniowie biorą udział w podejmowaniu decyzji, nauczyciel stara się uzyskać aprobatę klasy przed wprowadzaniem zmian, zwołuje grupę, aby przedyskutować pewne sprawy, stale informuje grupę o zamiarach, postępach, znajduje czas, aby jej wysłuchać wita z uznaniem krytykę własnego postępowania, zachęca uczniów, aby wyrażali swe pomysły i opinie, wprowadza w życie propozycje wysunięte przez uczniów.
Styl liberalny natomiast polega na tym, iż nauczyciel nie przewodzi grupie, lecz pozostawia jej całkowitą swobodę. Często nie radzi sobie i nie jest przez klasę do końca akceptowany, często nawet lekceważony.
Reasumując, poprzez odpowiedni styl pracy nauczyciel może kształtować pozytywny stosunek do siebie i w ten sposób wyzwalać podatność uczniów na swoje poczynania wychowawcze i dydaktyczne.